تاریخچه مختصر آموزش زبان

این مقاله با مرور مختصرتاریخچه ی روش های آموزش زبان، زمینه ای را برای بحث در مورد روش های رایج به وجود می آورد و مطالبی را مدنظر دارد که ما در تحلیل این روش ها به آنها عطف خواهیم کرد.

ما از این دورنمای تاریخی خواهیم دید که مسائلی که به وجود آورنده ی نوآوری ها در روش جدید بودند درواقع همایی بودند که همواره محور بحث چگونگی تدریس زبان های خارجی بوده اند.تحولات در روش های آموزشی در طول تاریخ، نماینگر شناخت تغییر در نوع تسلط زبانی مورد نیاز زبان آموزان میباشد، از قبیل تغییر هدف یادگیری و مطالعه ی زبان از درک مفهوم خوانداری به تسلط کلامی.

این تحولات همچنین نمایانگر تغییر در نظریه ی ماهیت زبان و نیز نظریه ی یادگیری زبان است. کلی (Kelly) (1969) هووات (Howatt)(1984) نشان داده اند که بسیاری از موضوعات رایج در آموزش زبان، موضوعات خاص جدیدی نیستند.

مناقشه های حال حاضر درواقع بازتاب پاسخ های جدید به سوال هایی است که اغلب در طول تاریخ آموزش زبان مطرح شده است. امروزه تخمین زده شده است که حدود ۶۰% جمعیت دنیا چند زبانه باشند. هم از دیدگاه تاریخی و هم از دیدگاه معاصر، دوزبانگی یا چند زبانگی یک امر معمول و متعارف محسوب میشود و دیگر امر استثنایی نیست. پس میتوان گفت، در طول تاریخ یادگیری زبان خارجی همواره مورد توجه خاص بوده است.

زبان انگلیسی و ریشه های قبلی آن

اگرچه امروزه زبان انگلیسی متداول ترین زبان خارجی است که یاد گرفته میشود، ولی پانصد سال قبل زبان لاتین از چنین جایگاهی برخوردار بود،چرا که لاتین، زبان غالب در آموزش، تجارت، مذهب، و حکومت در دنیای غرب محسوب میشد.

با وجود این، در قرن شانزدهم زبان های فرانسه،ایتالیایی،و انگلیسی به دلیل تحولات سیاسی در اروپا از اهمیت خاصی برخوردار شدند و زبان لاتین به تدریج به زبانی برای برقراری ارتباط گفتاری و نوشتاری تبدیل شد.

همزمان با کمرنگ شدن جایگاه زبان لاتین از یک زبان زنده به موضوع درسی”مناسبتی” در برنامه های درسی مدارس، مطالعه ی زبان لاتین کاربرد دیگری پیدا کرد.

در واقع مطالعه ی زبان لاتین کلاسیک (یعنی زبان لاتین آثار نوشتاری کلاسیک نویسندگانی چون ویرژیل(Virgil)، اوید (Ovid)، و سیسیرو (Cicero) و تحلیلی از دستور زبان و فن بلاغت زبان لاتین، الگویی برای مطالعه ی زبان خارجی از قرن هفدهم تا نوزدهم شد.

در قرون شانزده ،هفده، و هجده کودکان در انگلستان وارد “مدرسه دستور زبان” میشدند که آموزش ابتدا از طریق معرفی دقیق دستورزبان لاتین به شیوه ی یادگیری طوطی وار قواعد دستوری، مطالعه ی صرف و نحو افعال، ترجمه و تمرین در نگارش جملات نمونه، و گاهی اوقات با استفاده از متون و مکالمات دو زبانه صورت میگرفت(کلی،۱۹۶۹،هووات،۱۹۸۴).هنگامی که زبان آموزان به تسلط و مهارت اولیه ی زبانی دست می یافتند، به مطالعه ی دستور زبان و فن بلاغت در سطح پیشرفته می پرداختند.

یادگیری در آن مدارس باید تجربه ی طاقت فرسایی برای زبان آموزان بوده باشد، چرا که بلد نبودن موضوع، تنبیه بدنی وحشیانه ای را در پی داشت.

گه گاهی تلاش هایی برای ترویج رویکردهای جایگزین در آموزش صورت میگرفت، برای مثال، راجر آشام(Roger Ascham) ومونتانی(Montaigne) در قرن شانزدهم، و کمینوس (Comenius) و جان لاک (John Locke) در قرن هفدهم، نظرات ویژه ای در مورد اصلاح برنامه ی درسی و تغییراتی در نحوه ی تدریس زبان لاتین ارائه کردند(کلی،۱۹۶۹-هووات،۱۹۸۴).

اما از آنجایی که لاتین (و تا حد کمتری، زبان یونانی) از دیرباز به عنوان زبانی کلاسیک، و در نتیجه، آرمانی ترین صورت زبانی محسوب می شدند، دور از انتظار نبود که نظرات مربوط به نقش مطالعه ی زبان در برنامه ی درسی منعکس کننده ی جایگاه همواره پابرجای زبان لاتین باشد.

افول زبان لاتین توجیه جدیدی برای آموزش آن زبان به همراه داشت. چنین گفته میشد که زبان لاتین قوای عقلانی را افزایش می دهد و مطالعه ی دستورزبان لاتین به خودی خود و فی نفسه به هدف تبدیل شد.

زبان لاتین

هنگامی که زبان لاتین نقش خود را به عنوان یک ابزار عادی ارتباطی از دست داد و زبان های بومی جای آن را گرفتند، لاتین که زبان”مرده ی” غایی بود، خیلی سریع به زبانی برای “تمرین ذهنی” تبدیل شد، که یادگیری قانونمند و نظام یافته ی آن به عنوان پایه ای برای تمام تحصیلات عالیه اجباری شد.(وی.مالیسون(V.Mallison) ،نقل شده در تیتون(Titone) ،۱۹۶۸،ص ۲۶)

همزمان با ورود زبان های “جدید” در برنامه ی درسی مدارس اروپایی در قرن هجدهم، این زبان ها با همان رویه های اصلی که برای آموزش زبان لاتین به کار می رفت، در کلاس های درس تدریس می شدند.کتب درسی شامل قواعد انتزاعی دستوری، فهرست لغات، و جملاتی برای ترجمه بودند.صحبت کردن به آن زبان خارجی هدف محسوب نمیشد، و تمرین شفاهی و کلامی فقط محدود به بلند خواندن جملاتی میشد که زبان آموزان ترجمه کرده بودند.البته این جملات برای نشان دادن نظام دستوری آن زبان ساخته می شدند و در نتیجه هیچ پیوند و رابطه ای با زبانی که در ارتباطات عینی و واقعی به کار می رفت، نداشت. زبان آموزان تلاش می کردند تا جملاتی از قبیل جملات زیر را ترجمه کنند:

The philosopher pulled the lower jaw of the hen

My sons have bought the mirrors of the Duke

The cat of my aunt is more treacherous than the dog of your uncle

در قرن نوزدهم این رویکرد که بر مبنای یادگیری زبان لاتین بود، شیوه ای استاندارد برای تعلیم و تعلم زبان های خارجی در مدارس شد.در نتیجه یک کتاب درسی معمول در اواسط قرن نوزدهم شامل فصل ها یا درس هایی بود که بر اساس نکات دستوری نوشته شده بود.هر نکته ی دستوری فهرست وار بیان می شد، و قواعدی درباره ی استفاده از آن نکته ی دستوری ارائه میشد و با  جملات نمونه توضیح داده می شد.

مولفین کتاب های درسی در قرن نوزدهم عمدتا مصمم بودند تا زبان خارجی را در قالب قواعد تثبیت شده ی تکواژشناسی و نحو ارائه دهند که در نهایت زبان آموزان باید آنهارا حفظ کنند.

تمرین شفاهی به حداقل صفر کاهش یافت، درحالیکه تمرین های نوشتاری زیادی، که بدون هدف خاصی طراحی شده بودند، در قسمت ضمیمه ی قواعد دستوری ارائه می شدند.از میان کتاب های بی شماری که در این دوره منتشر شد، کتاب های نوشته شده توسط زیدین اشتوکر(Seidenstucker) و پلوتز(Plotz) شاید معمول ترین بودند.

زیدین اشتوکر مطالب آموزشی را به جملات مجزایی تقلیل داد تا قواعد معینی را نشان دهد.او متن کتاب خود را با دقت به دو بخش تقسیم کرد. بخشی که شامل قواعد و مثال های ضروری بود، و بخشی دیگر که حاوی جملات فرانسوی برای ترجمه به آلمانی و نیز جملات آلمانی برای ترجمه به زبان فرانسوی بود. هدف بلافصل و آنی این بود که زبان آموزان قواعد ارائه شده را در تمرین های مناسب آنها به کار بگیرند.

در کتب درسی پلوتز هم که به دو بخش مذکور تقسیم شده بود، تنها شکل آموزش همان ترجمه ی مکانیکی بود. برای مثال، جملات معمول به این صورت بودند:

Thou hast a boo

The house is beautiful

He  has a kind dog

We have a bread sic

The door is black. He has a book and a dog

The horse of the father was kind

این رویکرد در آموزش زبان خارجی به روش دستور- ترجمه (Grammar-translation Method)، معروف شد.